Uczciwie, ciekawie i z artyzmem o świętych.

Agnieszka Holland ma taką manierę, że w swoich filmach lubi przedstawiać Polaków i Kościół katolicki źle, albo bardzo źle. Śmiem twierdzić, że w jej dziełach katolicy mają gorsze publicity, niż naziści (w każdym razie, różnica przedstawiona jest zdawkowo). Wskazywać by mogły na to chociażby pewne wątki z filmu „Europa, Europa”, czy też z wyreżyserowanego przed rokiem serialu „Dochodzenie”. Dla reżysera takie podejście do pułapka. Film, który z założenia ma przedstawiać jakąś historię, staje się bezwartościowym bublem, jeśli w jego tryby nawrzuca się wyznawanej przez twórców ideologii; nawet jeśli chce się przemycić pewne treści reżyserowanym obrazem, to powinno się to robić umiejętnie, po cichu, z pozostawieniem miejsca na swobodną interpretację. Jest nawet w świecie filmu takie powiedzenie, że film wtedy jest dobry, gdy przerasta własnego reżysera.

A jak to wygląda w „Trzecim Cudzie”?

Przyznam się szczerze, że nie wygląda źle. Agnieszka Holland starała się ująć w miarę obiektywnie proces wynoszenia na ołtarze świętych w Kościele katolickim. Obiektywizm w jej filmie został skrojony na miarę jej twórczyni, aczkolwiek nie można powiedzieć, że powstałe w ten sposób dzieło jest ideologiczną naparzanką (jak to się działo np. w filmie „Czarna Śmierć”, „Dogma”, „Stygmaty”, czy też „Amen”). Ze scenariusza wytrąca się wyraźna niechęć do całego zinstytucjonalizowanego Kościoła, aczkolwiek – jak przystało na opowieść – bohaterowie oraz wątki fabuły są wykreowane tak, by nadać wszystkiemu kolorytu. Nie powstaje w ten sposób drażliwa sytuacja, w której źli są tylko bohaterowie, których reżyserka darzy niechęcią, i z których poglądami, czy horyzontem myślowym się nie utożsamia (i na odwrót). Postacie są różne, a przez to barwne, co nadaje całości smaku.

Jeśli spojrzymy w przeszłość, to z łatwością zauważymy, że twórcom filmów o Kościele nastawienie takie nie zawsze przychodziło łatwo. Przykładowo, w brytyjskim „Księdzu” z 1994r., twórcy wykreowali głównych bohaterów według prostego (żeby nie powiedzieć: prostackiego) podziału; dobrzy są wszyscy ci, którzy wyrażają niechęć do Kościoła; ale i odwrotnie – Ci, którzy rozumieją głównego bohatera, tj. księdza – homoseksualistę, nabierają w filmie cnót rozsądku, wyrozumiałości i życzliwości.

W „Trzecim cudzie” również nie brakuje smaczków i pstryczków, kąśliwie wymierzonych w religię i zinstytucjonalizowany Kościół. Na początku filmu, kiedy to malutka Helen doświadcza pierwszego cudu, trzymając pod pachą figurkę Matki Boskiej, pojawia się wymowne ujęcie masturbującego się pod kołdrą młodzieńca. Nieco później, kiedy to główny bohater zostaje wyznaczony na postulatora procesu beatyfikacyjnego, jego przełożony w trakcie rozmowy z biskupem stwierdza ni stąd, ni z owąd, że „w tym wszystkim chodzi jak zawsze o pieniądze”. Pyszne to niedomówienie, nieprawdaż? W międzyczasie mamy ujęcie dbającego o swoją cerę i stan ciała biskupa, który rozmawia z powracającym właśnie ze slumsów ks. Shore’em oraz wymierzone chyba w Jana Pawła II stwierdzenie, że „wyprodukował” on w czasie swojego pontyfikatu kilkuset świętych. Są to jednak epizody.

Warsztatowo jednak film Agnieszki Holland jest naprawdę imponujący. Opowieść jest zarysowana ciekawie, głównemu wątkowi towarzyszy nutka tajemnicy, postacie są wyraziste, ale nie posłane w skrajności, bardzo ładnie zaprezentowano konflikt pomiędzy głównymi bohaterami, który dopiero na samym końcu, przy rozwiązaniu akcji, nabiera rumieńców i wiele wyjaśnia widzowi. Kościół katolicki również nie jest przedstawiony jednowymiarowo, jak zbyt często twórcy Hollywood mają to w zwyczaju. „Zabójca cudów”, czyli ks. Frank Shore, uczciwie przedstawia postać postulatora procesu beatyfikacyjnego, który realizuje politykę Kościoła, polegającą na ukrócaniu kultu prywatnych, a niepotwierdzonych objawień. Początek filmu to właśnie zanegowanie przez księdza boskości widzeń, towarzyszących śmierci ojca Falcone.

Nawet wątek zbliżenia ks. Shore’a oraz córki Helen – Roxane, nie przybiera form, znanych z takich filmów, jak chociażby „Egzorcysta: Początek”. Uczucie dwójki ujęte zostało (bardzo zgrabnie zresztą) w kontekście kryzysu wiary w posługę kapłańską głównego bohatera. Należy to uwzględnić na wyraźny plus dla twórców „Trzeciego Cudu”. Osobiście obawiałem się, że Agnieszka Holland, mając do dyspozycji świetny scenariusz, a sama balansując pomiędzy swoją niechęcią do katolicyzmu, a artystyczną ekspresją, da upust temu pierwszemu. W pewnym momencie oglądania filmu wykluł się we mnie nawet alternatywny scenariusz, w którym beatyfikacja Helen zostaje uniemożliwiona, gdyż na jaw wychodzi okoliczność, że jest ona etniczną Żydówką, oddaną na przechowanie słowackiej rodzinie w obawie przed Niemcami. Holland, sama z pochodzenia Żydówka, mogła te atawizmy wpleść w scenariusz i stworzyć dobrze znaną acz zakłamana narrację, ukazująca katolików i hierarchów kościelnych jako nieludzkich antysemitów. Nic takiego się jednak nie stało.

Na koniec zaś, jak zwykle zresztą, wisienka na torcie. Oprócz wspominanego w tym miejscu już wcześniej doskonałego scenariusza, wielką zaletą „Trzeciego Cudu” jest oczywiście muzyka, autorstwa polskiego kompozytora Janusza A.P. Kaczmarka. Całość okraszona w ten sposób jest po prostu przepyszna, niezwykle klimatyczna, wciągająca i pełnowartościowa zarazem, a jednocześnie dająca do myślenia poprzez szerokie pole do interpretacji.

Film zasługuje na uczciwą ósemkę.

Trzeci cud

Uczciwie, ciekawie i z artyzmem o świętych.

Pobierz aplikację Filmwebu!